လူတိုင်းလိုလို အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ (career) ရွေးချယ်တာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဆုံးဖြတ်ချက်မချနိုင်တာတွေ အနည်း အများ ရှိတက်ကြပါတယ်။ နောင်တမရစေမယ့် ရွေးချယ်ခြင်းဖြစ်စေဖို့ နည်းလမ်းအချို့ကို ဒီ video လေးထဲမှာ ပြောပြထားပါတယ်
#LGTmyanmar , #BBKmyanmar
ဒီနေ့မှာတော့ နောက်ဆုံးနှစ်ကျောင်းသား ကောင်လေးတစ်ယောက်အကြောင်း ပြောပြချင်ပါတယ်။
သူက University of Toronto မှာ နောက်ဆုံးနှစ်ကျောင်းသား၊ Computer Science နဲ့ Economics နှစ်ဘာသာတွဲကို ဘွဲ့ရတော့မှာ။ ဒါတင်မကသေးဘူး၊ Buddhism, Psychology, နဲ့ Mental Health ဘာသာရပ်ကိုလည်း အငယ်စား ဘာသာရပ်အနေနဲ့ ယူထားပါသေးတယ်။
အထင်ကြီးစရာ ကောင်းတယ် ဟုတ်?
ဒါပေမဲ့...သူ့ဘဝမှာ ဘာလုပ်ရမှန်း မသိသေးပါဘူး။
တကယ်တမ်းပြောရရင်...သူက လူကြီးဖြစ်နေပြီလို့ သတ်မှတ်ထားတဲ့ အရွယ်ရောက်နေပြီလေ။
ဒါပေမဲ့ မဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်းက အမြဲလိုလို လိုက်နေခဲ့တာပါ။
၇ နှစ်သားတုန်းက? ခွေးတွေကို လေ့ကျင့်ပေးချင်ခဲ့တယ်။
၁၃ နှစ်သားတုန်းက? မီးသတ်သမား ဖြစ်ချင်ခဲ့တယ်။
၁၇ နှစ်သားတုန်းက? Software Engineer တစ်ယောက် ဖြစ်ချင်ခဲ့တယ်။
ဒါဆို ဒီလို ဘာသာရပ်တွေ ရောထွေးနေတဲ့ ဘွဲ့ကို သူဘယ်လိုရခဲ့တာလဲ။
ရိုးရှင်းပါတယ်။ ဘာသင်ရမှန်း ဆုံးဖြတ်လို့ မရခဲ့ဘူး။
သူက အဓိကဘာသာရပ်တွေ ပြောင်းလိုက်၊ အငယ်စားဘာသာရပ်တွေ ဟိုဟာယူလိုက် ဒီဟာယူလိုက်နဲ့ နောက်ဆုံး တတိယနှစ်ရောက်မှ — အိုး ရေ... ငါဘွဲ့ရရတော့မယ်လို့ သတိရသွားတယ်။
.
အဲ့ဒီအချိန်လောက်ဆို Comp Sci နဲ့ Econ ဘာသာရပ်တွေမှာ ဘွဲ့ရဖို့ လုံလောက်တဲ့ Credit တွေ ရှိနေပြီဖြစ်လို့ တရားဝင်ဖြစ်သွားတာပေါ့။ ထူးထူးခြားခြား အငယ်စားဘာသာရပ်ကတော့ သူက ကံအားလျော်စွာ Philosophy နဲ့ Psych ဘာသာရပ် elective တွေ အလုံအလောက်ယူခဲ့တာနဲ့တင် ပြည့်သွားတာပါ။
Renaissance Man (စွယ်စုံရပုဂ္ဂိုလ်)
ခုတော့ ဘွဲ့ရမယ့်နေ့က နီးကပ်လာပြီ။ အလုပ်တစ်ခု ရွေး၊ အလုပ်တစ်ခု ဝင်။ ဒါပေမဲ့ ဒီအချက်က အရေးကြီးတယ်။ သူက အရာရာကို စိတ်ဝင်စားတယ်... ဒါပေမဲ့ ဘာတစ်ခုမှ ထူးထူးခြားခြား ထူးချွန်တယ်လို့ မခံစားရဘူး။
.
ဒါဆို အခု ဘာလုပ်မလဲ?
(ပြောရရင် - ဟုတ်ပါတယ်။ UofT မှာ Buddhism, Psychology, and Mental Health ဆိုတာ တကယ်ရှိတဲ့ အငယ်စားဘာသာရပ်ပါ။ ကျွန်မလည်း အဲဒီကျောင်းကပါ)
အထက်တန်းကျောင်း လမ်းညွှန်ဆရာတွေရဲ့ ယူဆချက်အမှားများ
ကဲ အခု ခဏလောက် ပြောရအောင်...
အားလုံးကို ဒဏ္ဍာရီတစ်ခု ရောင်းခဲ့တယ်။ ကျွန်တော်တို့ ၁၇ နှစ် ဒါမှမဟုတ် ၁၈ နှစ်လောက်မှာ အလုပ်တစ်ခုကို ရွေးပြီး တစ်သက်လုံး လုပ်သွားရမယ်လို့ ပြောခံခဲ့ရတယ်။
.
ဒါပေမဲ့ တကယ့်လက်တွေ့ကမ္ဘာကို တစ်ခါမှ မကြုံဖူးသေးဘဲ ကိုယ်ဘာလုပ်ချင်လဲဆိုတာ ဘယ်လိုလုပ်သိမှာလဲ? ကျွန်တော်တို့အများစုက ဘာတွေရှိမှန်းတောင် မသိခဲ့ကြဘူး။
.
ဥပမာ၊ ကျွန်မဆို ဆေးပညာနယ်ပယ်မှာ ဆရာဝန်၊ သူနာပြု၊ ဆေးဝါးကျွမ်းကျင်ပညာရှင်ဆိုတဲ့ အလုပ် ၃ ခုပဲ ရှိတယ်လို့ ကြီးပြင်းလာခဲ့တာ။ ကောင်းပြီ၊ တရုတ်ပြည်မှာဆို တရုတ်တိုင်းရင်းဆေးပညာလည်း ပါဦးမယ်ပေါ့။ ဒါပဲ။
.
ဒါပေမဲ့ အမှန်တရားကတော့ ဒီနေ့ခေတ် အလုပ်အများကြီးက လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်ကတောင် မရှိသေးပါဘူး-
Social Media Manager
App Developer
Prompt Engineer
Cloud Architect
World Economic Forum ရဲ့ လေ့လာမှုတစ်ခုအရ ဒီနေ့ခေတ် မူလတန်းကျောင်းသား ၆၅% ဟာ မရှိသေးတဲ့ အလုပ်တွေကို လုပ်ရလိမ့်မယ်လို့ တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ ပြီးတော့ လက်ရှိအလုပ် ၄ ခုမှာ ၁ ခုနီးပါးက နောက် ၅ နှစ်အတွင်း AI၊ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုနဲ့ နည်းပညာတွေကြောင့် ပျောက်ကွယ်သွားလိမ့်မယ်လို့ ခန့်မှန်းထားပါတယ်။
.
အော်၊ ပြီးတော့ ဒီအချက်က ပိုပြီး အံ့သြစရာကောင်းတယ်- လူတွေက ပြောင်းလဲကြတယ်။
ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုတွေ၊ ရည်မှန်းချက်တွေ၊ ခွန်အားတွေ - ဒါတွေက ပြောင်းလဲတိုးတက်နေတာ။ ဒါက အမှားမဟုတ်ဘူး၊ ဒါက ထူးခြားချက်တစ်ခုပဲ။ ဘာလို့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်က ကိုယ်နဲ့ အတိအကျတူညီတဲ့ လူတစ်ယောက်အဖြစ်ပဲ ရှိနေချင်မှာလဲ?
ဒီ တစ်ခုတည်းသော အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းဆိုင်ရာတွေ ဘယ်လိုစခဲ့တာလဲ။
ဒါဆို ကျွန်တော်တို့ ဒီနေရာကို ဘယ်လိုရောက်လာတာလဲ?
အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းလုပ်ငန်းတွေက တစ်ဖြောင့်တည်းနဲ့ မပြောင်းလဲသင့်ဘူးလို့ ဘာလို့ ယုံကြည်လာခဲ့ကြတာလဲ?
ကောင်းပြီ၊ ကျွန်မ ChatGPT ကို မေးကြည့်တော့ (ဟုတ်ပါတယ်၊ ChatGPT ပါပဲ) ဒီလိုပြောပါတယ်-
စက်မှုတော်လှန်ရေး (Industrial Revolution) - လူတွေဟာ ကြီးမားတဲ့ စက်ကြီးထဲက ဂီယာအသေးလေးတွေလို ဖြစ်လာတယ်။ ထိရောက်မှုရှိဖို့ဆိုရင် လူတိုင်းကို အထူးပြု လုပ်စေခဲ့တယ်။
ပညာရေးစနစ် ဒီဇိုင်း (Education System Design) - ကျောင်းတွေကို နာခံတတ်ပြီး စံနှုန်းမီတဲ့ အလုပ်သမားတွေ ထုတ်လုပ်ဖို့ တည်ဆောက်ခဲ့တာ၊ တီထွင်ဖန်တီးသူတွေ မဟုတ်ဘူး။
စီးပွားရေးလုံခြုံမှု (Economic Security) - အထူးသဖြင့် Baby Boomer ခေတ်မှာ ကုမ္ပဏီတစ်ခုတည်းမှာပဲ လုပ်တာက တည်ငြိမ်မှုနဲ့ လေးစားမှုကို ရစေတယ်။
ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ တန်ဖိုးများ (Cultural Values) - ယဉ်ကျေးမှုများစွာကတော့ ခန့်မှန်းရလွယ်ကူမှုနဲ့ လမ်းကြောင်းတစ်ခုတည်းကိုပဲ ကတိတည်တာကို တန်ဖိုးထားနေဆဲပဲ။
သတင်းအချက်အလက် မညီမျှမှု (Information Asymmetry) - ရိုးရိုးလေးပြောရရင် ဘယ်လိုအလုပ်တွေ ရှိမှန်း ကျွန်တော်တို့ မသိခဲ့ဘူး။ တခါတလေ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ လမ်းညွှန်ဆရာတွေလည်း မသိဘူး။
ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်အဆင့် မြင့်တက်လာခြင်း (Rise of Professionalism) - အချို့နယ်ပယ်တွေ (ဥပမာ- ဆေးပညာ) ဟာ ပိုပြီးရှုပ်ထွေးလာတယ်။ 'စမ်းသပ်လုပ်ကြည့်' လို့ မရတော့ဘူး- အခုဆိုရင် ၁၀ နှစ်ကျော် သင်တန်းတွေ တက်ဖို့လိုပြီ။
ဒါကြောင့် ဟုတ်တယ်- ကမ္ဘာကြီးကတော့ ပြောင်းလဲသွားပြီ။ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့က လူငယ်တွေကို ပြောပြနေတဲ့ ပုံပြင်ကို မွမ်းမံမပေးခဲ့ဘူး။
ဒါဆို ဖြေရှင်းနည်းက ဘာလဲ။
ကဲ ဘွဲ့ရတော့မယ့် ကျောင်းသားလေးဆီ ပြန်သွားရအောင်။
သူက ပင်ပန်းနေတယ်။ ဆုံးဖြတ်လို့ မရသေးဘူး။
ဒါပေမဲ့ အခုတော့... ကျွန်တော်တို့မှာ ဖြေရှင်းနည်းတစ်ခု ရှိတယ်-
🎯 T-ပုံသဏ္ဍာန်ရှိသူ ဖြစ်လာပါ (Become a T-Shaped Person)
ဒါက ဘာလဲ?
"T" ရဲ့ ဒေါင်လိုက်မျဉ်းက သင်ရဲ့ နက်ရှိုင်းတဲ့ အထူးပြုဘာသာရပ်ပဲ။ အလျားလိုက်မျဉ်းကတော့ နယ်ပယ်အသီးသီးက သင်စိတ်ဝင်စားတဲ့ အရာတွေနဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဗဟုသုတပဲ။
Steve Jobs ကို ဥပမာအဖြစ် ကြည့်ရအောင်-
သူ့ရဲ့ ဒေါင်လိုက်မျဉ်း? Design။ သူက calligraphy (အလှရေးနည်းပညာ)၊ aesthetics (အနုပညာခံစားမှုပညာ)၊ အနုပညာတွေကို လေ့လာခဲ့တယ်။ သူ့ရဲ့ အလျားလိုက်မျဉ်း? Tech၊ Business၊ Marketing။ သူက Code ဘယ်တော့မှ မရေးခဲ့ဘူး - ဒါပေမဲ့ နည်းပညာထဲကို ဘယ်လိုလှပမှုတွေ ယူဆောင်လာရမယ်ဆိုတာကို နားလည်ခဲ့တယ်။ အဲဒါကြောင့် Apple က ခေတ်ကို ပြောင်းလဲနိုင်ခဲ့တာ- ချောမွေ့ပြီး အသုံးပြုရလွယ်ကူတာ၊ စွမ်းအားကြီးတာတွေပေါ့။
ဘယ်လို T-ပုံသဏ္ဍာန်ရှိသူ ဖြစ်လာနိုင်မလဲ။
အဆင့် ၁- လမ်းကြောင်းတစ်ခုတည်းမှာ ချုပ်နှောင်ထားဖို့ မစိုးရိမ်ပါနဲ့။
"တစ်သက်တာ တစ်ခုတည်းသော အလုပ်အကိုင်" ဆိုတဲ့ ပုံစံ?
ခေတ်မမီတော့ပါဘူး။
.
အဆင့် ၂- သင်ရဲ့ ဒေါင်လိုက်မျဉ်းကို ရွေးချယ်ပါ။
သင်စိတ်ဝင်စားတဲ့ နယ်ပယ်တစ်ခု (Comp Sci, Econ, Design, ဘာပဲဖြစ်ဖြစ်) ကို ရွေးချယ်ပြီး အဲ့ဒီမှာ တကယ့်ကျွမ်းကျင်မှုတွေ တည်ဆောက်ပါ။
.
စာရေးဆရာ Cal Newport ခေါ်တဲ့ "အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ အရင်းအနှီး" (career capital) ကို စတင်ရယူပါ-
အတွေ့အကြုံ
နာမည်ကောင်း
ဆက်ဆံရေး
တန်ဖိုးရှိသော ကျွမ်းကျင်မှုများ
ဒါတွေက တံခါးတွေကို ဖွင့်ပေးပါလိမ့်မယ်။
.
အဆင့် ၃- အခြေခံအုတ်မြစ် ခိုင်မာပြီဆိုတာနဲ့ သင့်ရဲ့ အလျားလိုက်မျဉ်းကို စတင်တည်ဆောက်ပါ။
အခြားစိတ်ဝင်စားမှုတွေကို ရှာဖွေပါ။ အသစ်အသစ်တွေကို သင်ယူပါ။ တခြားသူတွေ မလုပ်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုတွေကို ပေါင်းစပ်ပါ။
.
အဲဒီနေရာမှာ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုတွေ ဖြစ်လာတာပါ။ ဒါ့အပြင် - ပုံမှန်လစာအတွက်ပဲ အလုပ်တွေကို လိုက်မရှာပါနဲ့။ ဒါက "ပျမ်းမျှရဲ့ ဒဏ္ဍာရီ" ပဲ။ သင်က ပျမ်းမျှဖြစ်ဖို့ ရည်မှန်းထားတာ မဟုတ်ဘူး- ထူးချွန်ဖို့ ရည်မှန်းထားတာ။ လစာနည်းတဲ့ နယ်ပယ်တွေမှာတောင် သင်က ထူးချွန်ရင် အောင်မြင်ဖို့ နည်းလမ်းတွေ ရှာတွေ့ပါလိမ့်မယ်။
နိဂုံးချုပ် အတွေးအမြင်များ
ဒါကြောင့် ဘာရွေးချယ်ရမလဲ ဘယ်လမ်းလျှောက်ရမလဲ စိတ်ရှုပ်ထွေးနေတဲ့၊ စူးစမ်းတတ်တဲ့၊ ဖိအားတွေ ခံစားနေရတဲ့ ဘယ်သူ့ကိုမဆို ပြောချင်တာက-
ဒီနေ့မှာ အရာရာကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သိနေဖို့ မလိုပါဘူး။ သင်ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုတွေက အားနည်းချက် မဟုတ်ဘူး။ သူတို့က သင့်ရဲ့ စူပါပါဝါပဲ။ နက်ရှိုင်းအောင် တည်ဆောက်ပါ။ ပြီးရင် ကျယ်ပြန့်အောင် တည်ဆောက်ပါ။
အဲဒါက T-shaped လူတစ်ယောက် ဖြစ်လာပုံပါပဲ။ အဲဒါက သင်ရဲ့ Renaissance Soul ကို ပွေ့ဖက်ပုံပါပဲ။
.
Steve Jobs ရဲ့ ၂၀၀၅ ခုနှစ် Stanford ဘွဲ့နှင်းသဘင်မိန့်ခွန်းက ကိုးကားချက်တစ်ခုနဲ့ နိဂုံးချုပ်လိုက်ပါရစေ-
"အနာဂတ်ကို ကြည့်ပြီး အစက်အပြောက်တွေကို ဆက်သွယ်လို့ မရဘူး။ အတိတ်ကို ပြန်ကြည့်မှပဲ သူတို့ကို ဆက်သွယ်နိုင်လိမ့်မယ်။" ဒါကြောင့် သင့်ရဲ့ အနာဂတ်မှာ အစက်အပြောက်တွေ ဘယ်လိုနည်းနဲ့ဖြစ်ဖြစ် ဆက်သွယ်သွားလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်ရပါမယ်။