ဆေးခါးကြီး ခေါ် Andrographis
.
လူများသည် သာမန်အအေးမိခြင်း၊ အရိုးအဆစ်ရောင်ခြင်း၊ လည်ချောင်းနှင့် အာသီးရောင်ခြင်းအတွက် အန်ဒရိုဂရပ်ဖစ်ကို သုံးလေ့ရှိပြီး ulcerative colitis ဟုခေါ်သော အူလမ်းကြောင်းရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ၎င်းကို အခြားအခြေအနေများစွာအတွက်လည်း အသုံးပြုသော်လည်း ၎င်း၏အခြားအသုံးပြုမှုများကို ပံ့ပိုးရန် သိပ္ပံနည်းကျ အထောက်အထားကောင်းမရှိပါ။
.
မျိုးစိတ်များကို အပူပိုင်းအာရှနိုင်ငံများတွင် ဖြန့်ကျက်လေ့ရှိပြီး သီးခြားနေရာများ တွင် ပျံ့နှံ့သည်။ လွင်ပြင်များ၊ တောင်စောင်းများ၊ ကမ်းရိုးတန်းများနှင့် လမ်းဘေးနှင့် လယ်ယာများကဲ့သို့သော စိုက်ပျိုးမြေများကဲ့သို့ နေရာမျိုးစုံတွင် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ A. paniculata ၏ ဇာတိလူဦးရေသည် အိန္ဒိယတောင်ပိုင်းနှင့် သီရိလင်္ကာတစ်ခွင်တွင် ပျံ့နှံ့နေပြီး မျိုးစိတ်များ၏ မူလအစနှင့် ကွဲပြားမှု၏ဗဟိုကို ကိုယ်စားပြုသည်ဟု ယူဆနိုင်သည်။ အဆိုပါဆေးဖက်ဝင်အပင်သည်အိန္ဒိယ၊ ဂျာဗား၊ မလေးရှား၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ အနောက်အင်ဒီများနှင့်အမေရိကတိုက်၏အခြားနေရာများတွင်မိတ်ဆက်ပေးသောမျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။ မျိုးစိတ်များသည် ဖိလစ်ပိုင်၊ ဟောင်ကောင်၊ ထိုင်း၊ ဘရူနိုင်း၊ စင်ကာပူနှင့် အာရှတိုက်၏ အခြားဒေသများတွင်လည်း တွေ့ရှိရသည်။ အပင်ကို နေရာတော်တော်များများမှာ စိုက်ပျိုးကြပါတယ်။
.
အခြားမျိုးစိတ်များနှင့်မတူဘဲ A. paniculata သည် အိန္ဒိယရှိ နေရာအများစုတွင် အဖြစ်များလေ့ရှိပြီး ၎င်းသည် ပင်လယ် ရေမျက်နှာပြင်အထက် အမြင့် 500 m (1,600 ft) အထိ လွင်ပြင်နှင့် တောင်ကုန်းများအပါအဝင် အိန္ဒိယတွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်အသုံးပြုသည်။ အိန္ဒိယတွင် အပင်၏ အဓိက အရင်းအမြစ်ကို ၎င်း၏ နယ်မှ မိသားစုများမှ ဝယ်ယူသည်။ IUCN မှ အပင်ကို အန္တရာယ်နည်းသော သို့မဟုတ် စိုးရိမ်မှုအနည်းဆုံးအဖြစ် အမျိုးအစားခွဲခြားထားသည်။
.
ရုက္ခဗေဒ အချက်အလက်များ။
- အမည် - ဆေးခါးကြီး၊ရှမ်းဆေးခါး၊ ငရုတ်ခါး
- အင်္ဂလိပ်အမည် - Creat,King of bitters,Green chirayta
- ရုက္ခဗေဒအမည် - Andrographis paniculata
- မျိုးရင်းအမည် - Acanthaceae
- Botanical name - Andrographis paniculata Nees.in Wall.Pl.As.Rar.111,116.1832.
- Kingdom : Plantae
- (unranked) : Angiosperms
- (unranked) : Eudicots
- (unranked) : Asterids
- Order : Lamiales
- Family : Acanthaceae
- Genus : Andrographis
- Species : Andrographis paniculata
.
အပင်။ တစ်နှစ်ခံပင်ပျော့မျိုးဖြစ်၍(၁)ပေမှ(၃)ပေအထိမြင့်၏။ ပင်စည်ပြောင်ချော၍လေးထောင်ပုံရှိသည်။
.
အရွက်။ ရွက်ဆိုင်ထွက်သည်။လှံသွားပုံရှိ၏။ ရွက်ထိပ်ရွက်ရင်းချွန်(သို့)ရွက်ရင်းသွယ်၏။ ရွက်နားညီ၍ရွက်ပြားချောပြီးပြောင်လက်သည်။ ရွက်ကြောထင်ရှား၏။
.
အပွင့်။ ခေါင်းလောင်းပုံသဏ္ဌာန်ရှိပြီးသေးငယ်၍ အဖြူရောင်ပေါ်တွင်ခရမ်းရောင်၊ပန်းရောင် အပြောက်ကလေးများရှိသည်။ တပေါင်း၊တန်ခူးတွင်ပွင့်၏။
.
အသီး။ အသီးရှည်၍သေးငယ်သည်။ အခန်း(၂)ခန်းပါသည်။ နုစဉ်အမွှေးအနည်းငယ်ရှိပြီးရင့်လျှင်ပြောင်ချော၏။ ဝါဆို၊ဝါခေါင်လတွင်သီးသည်။
.
ပေါက်ရောက်ပုံ။ သဘာဝအလျောက်ပေါက်ရောက်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံအောက်ပိုင်းတွင်အများအပြားတွေ့ရသည်။ ဆေးခါးကြီးပင်သည်အပင်သေးမျိုးဖြစ်၍ ရှမ်းဆေးခါး၊ဗမာဆေးခါး၊ကရင်ဆေးခါးဟူ၍ အရပ်ဒေသအလိုက်ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ အပင်၊အရွက်အနေအထားမှာအတူတူလိုပင်ဖြစ်သော်လည်း ရှမ်းဆေးခါးမှာပို၍ခါးသည်။ အရွက်မှာငရုတ်ရွက်ပုံဖြစ်၍ချွန်သည်။ အပင်အဖျားတွင်အနှံအဖူးကလေးများဖူး၍ အပွင့်မှာအဖြူရောင်ပွင့်ကြသည်။
.
အသုံးပြုသည့်အစိတ်အပိုင်း။ ပဥ္စငါးပါး
အာနိသင်။ ရှမ်းဆေးခါးရွက်သည်အရသာခါး၏။ သလိပ်၊သည်းခြေနိုင်၏။ လေကိုပွားစေတတ်၏။ ကြေညက်လွယ်သည်။ ဝမ်းသက်၊အဆိပ်ငြိမ်းစေဝမ်းမီးတောက်စေတတ်၏။ ကလေးများအတွက်အထူးကောင်း၏။ သည်းခြေဆေး၊လျှာပွတ်ဆေးတို့တွင်အရိုး၊အရွက်ကို အသုံးပြုကြသည်။ တေဆေးအဖြစ်အသုံးပြုသည်။ အရည်ကျိုသောက်ခြင်းဖြင့် ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊အစာမကြေခြင်း၊ဝမ်းကိုက်ခြင်းတို့ကို ပျောက်ကင်းစေပါသည်။
.
အသုံးပြုပုံ။ (၁)ဆေးခါးကြီးရည်တွင် ဆီးဖြူ၊ဖန်ခါး၊သစ်ဆိမ့်(၃)မျိုးအမှုန့်ပြုထည့်သောက်ပါက ဒူးနာ၊ခေါင်းကိုက်၊ဇက်ထိုး၊မူးဝေသောရောဂါများပျောက်၏။ (၂)ဆေးခါးကြီးကိုကျိုသောက်ခြင်းဖြင့်လူကိုဝစေသည်။ အပူအအေးဒဏ်ခံနိုင်သည်။ လေနာရောဂါကိုပျောက်စေသည်။ (၃)တြိကဋုက်သုံးပါးနှင့်ဆေးခါးကြီးရော၍ ပြုတ်သောက်ပါကလေပူထသောရောဂါ၊ လေထိုးသောရောဂါ၊ဝမ်းပျက်ရောဂါတို့ကိုပျောက်စေပါသည်။
.
ပုံသဏ္ဌာန်။ အပင်ငယ်မျိုးဖြစ်သည်။ (၁)ပေမှ(၃)ပေအထိမြင့်တတ်၏။ အချို့သူတို့သည်`ကျိရာယတာ´ခေါ်ရှမ်းဆေးကြီးနှင့် `ကာလမေဃ´ခေါ်ဆေးခါးကြီးကိုတမျိုးတည်းဟု ယူဆကြသည်။ စင်စစ်မူတမျိုးစီဖြစ်၏။ ဆေးခါးကြီးသည်ရှမ်းဆေးခါးကြီးထက် အဆင့်အတန်းဂုဏ်သတ္တိနည်းပါး၏။
.
ဂုဏ်နှင့်စွမ်းရည်။ ဝမ်းမီးကိုတောက်စေ၏။ ဝဖြိုးစေ၏။ အဖျားကိုပျောက်စေတတ်သောဂုဏ်လည်းရှိ၏။ သို့ရာတွင်ကွီနိုင်နှင့်သတ္တိခြင်းမတူချေ၊ ကလေးများအတွက်အထူးအားဖြင့်ကောင်း၏။ ထိုမှတပါးခေါင်းကိုက်ခြင်း၊အစာမကြေခြင်း၊ ဝမ်းသက်ခြင်းတို့ကိုပျောက်ကင်းစေ၏။
________________
More info:
- https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-973/andrographis
- https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/1/6/1665
- https://www.amazon.com/Andrographis-Paniculata-Supplement-Ayurvedic-Botanical/dp/B01M1K7719?th=1
Medicinal Plants of Myanmar-(FREDA) by Dr.Kyaw Soe and Daw Tin Myo Ngwe
အရှင်နာဂသိန်ပုံပြဆေးအဘိဓာန်-ပထမတွဲ
လက်တွေ့အသုံးချ ဆေးဖက်အပင်များပေါင်းချုပ် (ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာန)